Παρασκευή 9 Ιανουαρίου 2009

ΗΓΕΣΙΑ

Σε όλες τις ομάδες ακόμα και στις πιο δημοκρατικές και ισότιμες, παρατηρείται κάποια ανισότητα στην κατανομή εξουσίας και κύρους. Συνήθως, κάποιο ή κάποια μέλη «ηγούνται» της ομάδας, έχουν, για παράδειγμα, τις «καλές» ιδέες που οι άλλοι είναι πρόθυμοι να ακολουθήσουν και τη δύναμη να τις υλοποιήσουν. Οι ηγέτες διευκολύνουν τη λειτουργία των ομάδων ως συντονισμένων και παραγωγικών συνόλων. Ένα σημαντικό ζήτημα που έχει απασχολήσει την κοινωνιο – ψυχολογική έρευνα σχετίζεται με τους παράγοντες που καθορίζουν την ανάδειξη και κυρίως την αποτελεσματικότητα ενός ηγέτη. Οι περισσότερες προσεγγίσεις εστιάζουν είτε στα χαρακτηριστικά του ηγέτη, είτε στον τύπο ηγεσίας που αυτός ασκεί, είτε στις συνθήκες που περιβάλλουν τον ηγέτη και την ομάδα, είτε σε έναν συνδυασμό αυτών των παραγόντων.

Σύμφωνα με μια προσέγγιση, οι συνθήκες παίζουν σημαντικότερο ρόλο από τις ικανότητες και τις πράξεις ενός ηγέτη στη διαμόρφωση του έργου και της αποτελεσματικότητάς του. Η προσέγγιση αυτή εκφράζεται στην πιο ακραία της μορφή στις απόψεις του Karl Marx και του Leon Tolstoy, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι προκειμένου να κατανοήσουμε τα ιστορικά γεγονότα, θα πρέπει να εξετάσουμε αποκλειστικά τις συνθήκες και τις συλλογικές ενέργειες και όχι τις πράξεις μεμονωμένων ατόμων. Ο εμπειρικός έλεγχος αυτής της ιδέας δείχνει, ωστόσο, ότι, εκτός από τις συνθήκες, σημαντικός είναι και ο ρόλος που διαδραματίζουν οι ίδιοι οι ηγέτες.
Μια άλλη προσέγγιση στο ζήτημα της αποτελεσματικής ηγεσίας αποδίδει βαρύτητα στο ρόλο των ηγετών ανάλογα με τις συγκεκριμένες συνθήκες στις οποίες λειτουργεί κάθε φορά μια ομάδα. Με άλλα λόγια, ένας συγκεκριμένος ηγέτης μπορεί να ασκεί αποτελεσματικά ηγεσία σε κάποιες συγκεκριμένες συνθήκες ενώ σε άλλες συνθήκες να είναι αναποτελεσματικός. Οι νέες αυτές συνθήκες μπορεί να απαιτούν χαρακτηριστικά και ικανότητες τις οποίες δεν διαθέτει ο συγκεκριμένος ηγέτης και τις οποίες ενδεχομένως διαθέτει κάποιο άλλο μέλος της ομάδας.

Οι ηγέτες και το ύφος ηγεσίας που ασκούν διαφέρουν πολύ μεταξύ τους. Ορισμένοι ηγέτες είναι δημοκρατικοί, λαμβάνουν αποφάσεις σε συνεργασία με τα μέλη της ομάδας, αναθέτουν αρμοδιότητες και ευθύνες κλπ. Άλλοι ηγέτες είναι περισσότερο αυταρχικοί, επιβάλλουν τις αποφάσεις τους στην ομάδα και ασκούν το έργο τους συγκεντρωτικά. Προκύπτει ότι είναι σημαντική η σχέση μεταξύ της αποτελεσματικότητας ενός ηγέτη και του ύφους ηγεσίας που υιοθετεί καθώς και η επίδραση του ύφους της ηγεσίας στο ηθικό, την αποτελεσματικότητα και το κλίμα της ομάδας.
Υπάρχουν τρεις κύριοι τύποι / ύφη ηγεσίας :
α) αυταρχικό ύφος – οι ηγέτες οργανώνουν οι ίδιοι τις δραστηριότητες της ομάδας τους, δίνουν εντολές, είναι απόμακροι και ασχολούνται αποκλειστικά με το συγκεκριμένο κάθε φορά έργο.
β) δημοκρατικό ύφος – οι ηγέτες φέρονται ως απλά μέλη της ομάδας, ζητούν τη γνώμη των άλλων μελών και συζητούν τα σχέδια της ομάδας και
γ) ύφος laissez – faire – οι ηγέτες παρεμβαίνουν ελάχιστα και αφήνουν την ομάδα να πορεύεται μόνη της.
Τα αποτελέσματα δείχνουν : Στις δημοκρατικές ομάδες, οι ηγέτες δημιουργούν ένα φιλικό κλίμα, επικεντρωμένο στην ομάδα και προσανατολισμένο στο έργο της, το οποίο συνδέεται με αυξημένη παραγωγικότητα, η οποία δεν επηρεάζεται από την φυσική παρουσία ή απουσία του ηγέτη.
Αντίθετα, στις αυταρχικές ομάδες, οι ηγέτες δημιουργούν ένα κλίμα επιθετικό, επικεντρωμένο στα άτομα, το οποίο συνδέεται με αυξημένη παραγωγικότητα μόνο όταν ο ηγέτης είναι παρόν.
Στις laissez – faire ομάδες οι ηγέτες δημιουργούν ένα φιλικό κλίμα, επικεντρωμένο στην ομάδα αλλά προσανατολισμένο στο «παιχνίδι». Το κλίμα αυτό συνδέεται με μειωμένη παραγωγικότητα – η οποία αυξάνεται μόνο όταν ο ηγέτης ήταν απών!

Μελετώντας την αλληλεπίδραση μεταξύ ηγετών και μελών των ομάδων προκύπτει το συμπέρασμα ότι ένας ηγέτης μπορεί να ασκεί διαφορετικό ρόλο ανάλογα με τον προσανατολισμό του. Ορισμένοι είναι προσανατολισμένοι προς το έργο της ομάδας (επιτυχία στόχων ομάδας, αυταρχική ηγεσία) και άλλοι ηγέτες έχουν κοινωνικο-συναισθηματικό προσανατολισμό (αρμονικές σχέσεις μελών ομάδας και ευχαρίστηση μελών, χαλαρή, μη καθοδηγητική, φιλική, κοινωνική ηγεσία).
Κατά μια άποψη οι δύο αυτοί ρόλοι δεν μπορούν να πληρωθούν από το ίδιο άτομο, δηλαδή ο ίδιος ηγέτης δεν μπορεί να είναι αποτελεσματικός και στους δύο ρόλους.

Κατά άλλη άποψη η συμπεριφορά του ηγέτη μπορεί να στρέφεται προς την επιβολή δομής στην ομάδα ή μπορεί να χαρακτηρίζεται από το ενδιαφέρον του για τα μέλη της ομάδας και την ευημερία τους. Αυτές οι δύο διαστάσεις είναι ανεξάρτητες και συνεπώς κάποιος μπορεί να ασκεί αποτελεσματικά και τους δύο ρόλους. Οι αποτελεσματικοί ηγέτες είναι αυτοί που αποδίδουν πάνω από το μέσο όρο και στους δύο ρόλους.
Την αποτελεσματικότητα του κάθε τύπου ηγεσίας καθορίζει ο βαθμός ελέγχου που έχει ο ηγέτης στις συγκεκριμένες κάθε φορά συνθήκες.

Το ανωτέρω άρθρο αποτελείται από αποσπάσματα του βιβλίου "ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ" της Φλώρας Κοκκινάκη των εκδόσεων τυπωθήτω.

2 σχόλια:

Χρήστος Χαρακοπίδης είπε...

Αγαπητή Alkioni,
Τους μεγάλους ηγέτες τους δημιουργούν τα μεγάλα γεγονότα σε μεγάλες συγκρούσεις , όπου οι νικητές αναλαμβάνουν και γράφουν την "επίσημη" ιστορία και "πασπαλίζουν" τους επι κεφαλής των ομάδων τους με πολλούς "μύθους" μορφοποιώντας και ερμηνεύοντας κατάλληλα τα γεγονότα, κατά πως τους βολεύει, ώστε να φαίνεται ότι όλα ήταν αποτελέσματα των μεγαλοφυών τους κινήσεων. Όσο μάλιστα αυταρχικό και εξαρτώμενο απο τον εκάστοτε αρχηγό είναι το περιβάλλον, τόσο περισσεύουν οι κόλακες και οι "θαυμαστές" τους.
Μικρές λεπτομέρειες συνήθως , που τις περισσότερες φορές ήταν ευνοϊκές ή ατυχείς συμπτώσεις κατέταξαν ιστορικά ανθρώπους στο Πάνθεον των μεγάλων ή τους καταδίκασαν στην αφάνεια.
Η ουσία βρίσκεται πάντα στη δουλειά και την αποτελεσματικότητα των πολλών , που καλούνται να υλοποιήσουν τα οράματα και τις ιδέες των κοινωνικών ρευμάτων ,με τα οποία, καβαλώντας τα, αναδεικνύονται οι ηγέτες. Θα συμφωνούσα στην ιδιαίτερη ικανότητα που έχουν κάποιοι άνθρωποι να συλλαμβάνουν έγκαιρα και να κατευθύνουν κατάλληλα τις δυναμικές των κοινωνικών ρευμάτων , όπου όμως, σχεδόν πάντα, υπάρχουν στο παρασκήνιο κάποιοι σκεπτόμενοι ευφυείς άνθρωποι που αναλύουν, ερμηνεύουν και καθοδηγούν. Όπως ακριβώς ένας καλός ηθοποιός μπορεί να συγκλονίζει το κοινό με τις ερμηνείες του, όταν όμως στηρίζεται σε ένα κατάλληλο σενάριο και σε μια εμπνευσμένη σκηνοθεσία. Πίσω απο τους μεγάλους πολιτικούς άνδρες πάντα υπήρχαν και έπαιζαν σημαντικό ρόλο σπουδαίοι διανοούμενοι, που τους καθοδηγούσαν. Η σημερινή κρίση που ζούμε είναι κρίση της διανόησης μάλλον, παρά της πολιτικής. Υπάρχει έλλειμμα στη λειτουργία των διανοούμενων, που μεταφέρεται και στην πολιτική. Την καθοδήγηση δυστυχώς ανέλαβαν τα «golden boys» και οι τραπεζίτες.

alkioni είπε...

Αγαπητέ Χρήστο, χαίρομαι για την απάντησή σου (όπως πάντα) και την προέκταση που δίνεις στο άρθρο. Ίσως όλα αυτά που λες είναι η πρακτική συνέχεια της θεωρητικής βάσης γύρω από το θέμα «ηγέσια» που καταγράφηκε.

Τα μεγάλα γεγονότα και οι μεγάλες συγκρούσεις που αναφέρεις ότι δημιουργούν έναν ηγέτη νομίζω ότι μπορούν να ενταχθούν στο ευρύτερο πλαίσιο «συνθήκες που περιβάλλουν τον ηγέτη και την ομάδα». Σαφώς και είναι καθοριστικά!

Όσο για το πώς καταγράφονται στην "επίσημη" ιστορία και πως μορφοποιούνται, όλοι γνωρίζουμε ότι είναι μια μεγάλη συζήτηση που στο παρόν άρθρο δεν με απασχολεί μιας και θίγω κάποια θέματα τα οποία προηγούνται αυτού, που νομίζω είναι ουσιαστικότερα. Το να συνειδητοποιήσει ένα σύνολο ανθρώπων, που ενδιαφέρονται να εμπλακούν σε κοινωνικοπολιτικές καταστάσεις, τι σημαίνει ηγέτης και τι ομάδα που τον περιβάλει, τι σημαίνει ύφος ηγεσίας και αποτελεσματικότητα είναι πράγματα που άμεσα και έμμεσα καθορίζουν κάθε πιθανή συνέχεια έως και την ιστορική καταγραφή μιας πορείας ηγέτη, ομάδας, παράταξης, κοινωνικού συνόλου.

Για το "αυταρχικό και εξαρτημένο περιβάλλον" που αναφέρεις είναι αυτό που θεωρητικά και ερευνητικά απαντά το «…. στις αυταρχικές ομάδες, οι ηγέτες δημιουργούν ένα κλίμα επιθετικό, επικεντρωμένο στα άτομα, το οποίο συνδέεται με αυξημένη παραγωγικότητα μόνο όταν ο ηγέτης είναι παρόν.»
Αυτό που λες ισχύει βάση του ότι το κλίμα επικεντρώνεται στα άτομα, αλλά εκεί και πάλι ένας ηγέτης αν συνειδητοποιημένα είναι αυταρχικός μπορεί να είναι και αποτελεσματικός και το περιβάλλον του απλά να έχει μεγαλύτερη σημασία από ότι θα πρότεινε ένα δημοκρατικό ύφος. Αν όμως ο αυταρχικός ηγέτης έχει σαν μόνο του ενδιαφέρον τα άτομα και το περιβάλλον, εξαρτώμενος από αυτά, τότε η έννοια της επικέντρωσης στα άτομα μετατρέπεται σε «κόλακες και θαυμαστές» !! Το θεωρητικό υπόβαθρο, απαιτούμενο πάντα ως βάση, μας δίνει όλες τις ερμηνευτικές δυνατότητες εμείς αποφασίζουμε ποια ταιριάζει στα δεδομένα μας ως «κριτές» μιας κατάστασης ή ως διαχειριστές της.

Για το αν «ευνοϊκές ή ατυχείς συμπτώσεις κατέταξαν ιστορικά ανθρώπους στο Πάνθεον των μεγάλων ή τους καταδίκασαν στην αφάνεια» σε αυτό έχω μια …. πιο πλατιά άποψη. Δε θεωρώ κανένα γεγονός σύμπτωση, πόσο μάλλον ευνοϊκή ή ατυχή. Δε θεωρώ ότι κάποιος κατατάχθηκε σε πάνθεον ή στην αφάνεια χωρίς αυτό να το είχαν προδιαγράψει οι πράξεις του επί σειρά γεγονότων αποφάσεων και επιλογών όσο και αν αυτές ήταν αδημοσίευτες ή παρέμειναν στην αφάνεια ως κατώτερες άλλων! Οπότε δεν πιστεύω ότι παράδοξα κάποιος κατέκτησε τη θέση που του «χρεώνουν». Για να φέρουν οι ιστορικές εξελίξεις ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα αυτό δεν πιστεύω ότι απλά ευνοήθηκε ή όχι από την τύχη!

Σε ότι αναφέρεις παρακάτω σχετικά με «τη δουλειά και την αποτελεσματικότητα των πολλών , που καλούνται να υλοποιήσουν τα οράματα και τις ιδέες των κοινωνικών ρευμάτων ,με τα οποία, καβαλώντας τα, αναδεικνύονται οι ηγέτες», πάνω σε αυτό πιστεύω, σύμφωνα με ότι θεωρητικά αναπτύχθηκε, ότι ένας ηγέτης δεν καλείται ΜΟΝΟΣ να είναι αποτελεσματικός! Αυτή είναι μια παράλογη άποψη! Περιμένουμε πάντα να αναδειχθεί η απόλυτη αποτελεσματικότητα ενός ηγέτη!! «Οι ηγέτες είναι αυτοί που διευκολύνουν τη λειτουργία των ομάδων ως συντονισμένων και παραγωγικών συνόλων»!!!.
Ηγέτης και ομάδα του ή περιβάλλον του πάνε μαζί! Ο ρόλος του ηγέτη σημαντικός όπως και οι συνθήκες και η ομάδα που τον περιβάλλει! Και πολύ χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι « Νέες συνθήκες μπορεί να απαιτούν χαρακτηριστικά και ικανότητες τις οποίες δεν διαθέτει ο συγκεκριμένος ηγέτης και τις οποίες ενδεχομένως διαθέτει κάποιο άλλο μέλος της ομάδας.» Αυτό όμως δε σημαίνει ότι αυτό το νέο μέλος διεκδικεί το ρόλο του ηγέτη λόγω των ικανοτήτων που προσφέρει για να λειτουργήσει αποτελεσματικά όλη η ομάδα! Και πιστεύω ότι εκεί μπαίνει το προσωπικό συμφέρον και το μη ομαδικό κλίμα που ξεκινά από την εξαρχής αδιαφορία των μελών ως προς τον πραγματικό ρόλο που καλούνται να διαδραματίσουν και τον ηγέτη που με εμπιστοσύνη και γνώση καλούνται να ακολουθήσουν προσφέροντας και σ’ αυτόν!
Μάθαμε όμως να ερμηνεύουμε, να ενισχύουμε και να υποβιβάζουμε ηγέτες και ομάδες χωρίς ποτέ να κοιτάμε αν η μεταξύ τους σχέση είναι αυτή στην οποία οφείλετε μια επιτυχία ή μια αποτυχία.

Για την αναφορά σου ότι «υπάρχουν στο παρασκήνιο κάποιοι σκεπτόμενοι ευφυείς άνθρωποι που αναλύουν, ερμηνεύουν και καθοδηγούν» σαφώς και θα συμφωνήσω εντάσσοντάς τους στην ομάδα του ηγέτη σε εξέχουσα και σημαντική θέση! Σαφώς και ένας ηγέτης απαιτείται να έχει γύρω του ανθρώπους που να νοιάζονται για την αποτελεσματικότητα του έργου της ομάδας αλλά και της προσωπικής εξέλιξης (ως ανθρώπου πρώτα) ενός ηγέτη που αυτόματα θα σημάνει και την πρόοδο της ομάδας και του έργου που συνολικά καλούνται να παράγουν. Και αυτό είναι θέμα επιλογής! Όπως και ένας ηθοποιός που φροντίζει για την προσωπική του πρόοδο θα επιλέξει έναν δημιουργικό σκηνοθέτη και ένα εμπνευσμένο κείμενο έτσι και ένας ηγέτης πρέπει με περισσή φροντίδα να επιλέξει του ανθρώπους που θα νοιάζονται για την πρόοδό του και της ομάδας σαν σύνολο. Και απ’ αυτό δε θα ήθελα να εξαιρέσω ότι και ο ίδιος ο ηγέτης σαν σημαίνων πρόσωπο αλλά και ως απλό μέλος ομάδας οφείλει να θέτει τον εαυτό του στην εποπτεία ανθρώπων άξιων και αναγνωρισμένων για τις συμβουλευτικές και υποστηρικτικές τους ικανότητες!

Θα κλείσω το σχόλιο μου παράλληλα με τον επίλογό σου ότι πράγματι η σημερινή κρίση που ζούμε είναι κρίση της διανόησης, αλλά και της πολιτικής και συνολικά της κοινωνίας, μιας και έχει χαθεί η πραγματική διάθεση του ατομικού εαυτού για καλλιέργεια και ανάπτυξή του σε ομαδικό εαυτό έτσι ώστε να αναγνωρίζουμε τι σημαίνει ζω σε ομάδα, εμπιστεύομαι την ομάδα, λειτουργώ στα πλαίσια της ομάδας και επωφελούμαι από αυτή! Όταν όλα στρέφονται ολοένα και περισσότερο σε ένα εγωκεντρικό σύστημα αξιών τότε ακόμα και αυτή η διανόηση ακόμα και η πολιτική απομακρύνονται από αυτό που οι αρχαίοι πρόγονοί μας, μας άφησαν ως παρακαταθήκη. Ας μην ψάχνουμε μακριά …..