Αρκετά καλή μητέρα

Κατά τη βρεφική ηλικία συμβαίνουν καλά και κακά πράγματα, τα οποία βρίσκονται εντελώς έξω από την εμβέλεια του βρέφους. Στην πραγματικότητα, η βρεφική ηλικία είναι η περίοδος κατά την οποία βρίσκεται υπό διαμόρφωση η ικανότητα συγκέντρωσης εξωτερικών παραγόντων στην περιοχή της παντοδυναμίας του βρέφους.

Η «υποστήριξη του εγώ» της μητρικής φροντίδας δίνει στο βρέφος τη δυνατότητα να ζήσει και να αναπτύξει ό,τι καλό και κακό υπάρχει στο περιβάλλον, παρόλο που δεν είναι ακόμη ικανό να το ελέγξει ή να νιώσει υπεύθυνο γι’ αυτό.

Το βρέφος και η μητρική φροντίδα μαζί σχηματίζουν μια μονάδα. Αυτά τα δύο διαχωρίζονται και αποσυνδέονται μεταξύ τους στην κατάσταση υγείας. Και η υγεία, που σημαίνει τόσα πολλά, σημαίνει σε κάποιο βαθμό κι έναν διαχωρισμό της μητρικής φροντίδας από κάτι το οποίο αποκαλούμε βρέφος ή απαρχή ενός αναπτυσσόμενου παιδιού.

Η λέξη βρέφος υποδηλώνει το «μη ομιλούν» (από το λατινικό infans), και δεν είναι ανώφελο να σκεφτόμαστε τη βρεφική ηλικία ως την περίοδο που προηγείται της αναπαράστασης λέξεων και της χρήσης λεκτικών συμβόλων. Ως εκ τούτου αναφέρεται σε μια φάση κατά την οποία το βρέφος εξαρτάται από τη μητρική φροντίδα , η οποία βασίζεται στο ότι η μητέρα συμμερίζεται μάλλον παρά κατανοεί τι εκφράζεται ή μπορεί να εκφράζεται λεκτικά.



Η θεωρία της σχέσης γονέα – βρέφους αφορά το βρέφος κατά το ήμισυ και είναι η θεωρία της διαδρομής του βρέφους από την απόλυτη εξάρτηση, μέσω της σχετικής εξάρτησης, στην ανεξαρτησία, και παράλληλα της διαδρομής του από την αρχή της ευχαρίστησης στην αρχή της πραγματικότητας και από τον αυτοερωτισμό στις σχέσεις αντικειμένου. Το άλλο ήμισυ της θεωρίας της σχέσης γονέα – βρέφους αφορά τη μητρική φροντίδα, δηλαδή τις ιδιότητες και τις αλλαγές της μητέρας που ανταποκρίνονται στις ειδικές και αναπτυσσόμενες ανάγκες του βρέφους προς τις οποίες είναι προσανατολισμένη.

Τα ανθρώπινα βρέφη δεν μπορούν να αρχίσουν να υπάρχουν παρά μόνο υπό ορισμένες συνθήκες. Τα βρέφη αρχίζουν να υπάρχουν με διαφορετικό τρόπο, ανάλογα με το κατά πόσον οι συνθήκες είναι ή όχι ευνοϊκές. Ταυτόχρονα το δυναμικό του βρέφους δεν καθορίζεται από τις συνθήκες, αλλά κληρονομείται. Το κληρονομημένο δυναμικό ενός βρέφους δεν μπορεί να γίνει βρέφος παρά μόνο αν συνδεθεί με τη μητρική φροντίδα και περιλαμβάνει μια τάση προς την ανάπτυξη και την εξέλιξη.

Η πραγματική κατάσταση της σχέσης βρέφους – μητέρας στο ξεκίνημα είναι αυτή όπου το βρέφος δεν έχει ακόμα ξεχωρίσει ένα εαυτό από τη μητρική φροντίδα, από την οποία κατά μια ψυχολογική έννοια εξαρτάται πλήρως. Σ’ αυτό το στάδιο το βρέφος χρειάζεται και πράγματι έχει συνήθως μια περιβαλλοντική πρόνοια με ορισμένα χαρακτηριστικά.

Η περιβαλλοντική πρόνοια :
• Ανταποκρίνεται στις φυσιολογικές ανάγκες
• Είναι αξιόπιστη. Όχι μηχανικά αξιόπιστη αλλά επειδή συνεπάγεται ότι η μητέρα συμμερίζεται το βρέφος.

Το κράτημα :
• Προστατεύει από φυσιολογικούς κινδύνους
• Λαμβάνει υπόψη του την ευαισθησία του δέρματος του βρέφους – άγγιγμα, θερμοκρασία, ακουστική ευαισθησία, οπτική ευαισθησία, ευαισθησία σε πτώσεις (δράση της βαρύτητας) και την έλλειψη γνώσης του βρέφους για την ύπαρξη οποιουδήποτε άλλου εκτός από τον εαυτό.
• Περιλαμβάνει τη συνολική ρουτίνα της φροντίδας ημέρα και νύχτα.
• Επίσης παρακολουθεί τις ελάχιστες, από μέρα σε μέρα, αλλαγές που οφείλονται στην ανάπτυξη και στο μεγάλωμα, φυσικές και ψυχολογικές.

Το κράτημα περιλαμβάνει κυρίως το φυσικό κράτημα του βρέφους, που είναι μια μορφή αγάπης. Είναι ίσως ο μόνος τρόπος με τον οποίο μια μητέρα μπορεί να δείξει στο βρέφος την αγάπη της.

Η ψυχική υγεία του ατόμου καθορίζεται από αυτή τη μητρική φροντίδα η οποία, όταν βαίνει καλώς μόλις και μετά βίας επισημαίνεται, και αποτελεί συνέχεια της φυσιολογικής πρόνοιας που χαρακτηρίζει την κατάσταση πριν από τη γέννηση. Αυτή η περιβαλλοντική πρόνοια αποτελεί επίσης μια συνέχεια της ζωντάνιας των ιστών και της λειτουργικής υγείας η οποία εξασφαλίζει (για το βρέφος) σιωπηλή αλλά ζωτικής σημασίας υποστήριξη του εγώ.

Ένα βρέφος βρίσκεται σε κατάσταση συγχώνευσης με τη μητέρα και μολονότι αυτό εξακολουθεί να είναι αλήθεια, όσο πιο κοντά μπορέσει να φθάσει η μητέρα σε μια ακριβή κατανόηση των αναγκών του βρέφους, τόσο το καλύτερο.

Ωστόσο με το τέλος της συγχώνευσης, που δεν επέρχεται υποχρεωτικά βαθμιαία, συμβαίνει μια αλλαγή. Αμέσως μόλις, από τη σκοπιά του βρέφους, το βρέφος και η μητέρα διαφοροποιηθούν, η μητέρα προσπαθεί να αλλάξει συμπεριφορά. Τώρα είναι σαν να αντιλαμβάνεται ότι το βρέφος δεν προσδοκά πλέον τη συνθήκη μιας σχεδόν μαγικής κατανόησης της ανάγκης. Η μητέρα φαίνεται να γνωρίζει ότι το βρέφος έχει μια νέα ικανότητα, την ικανότητα να της δίνει σήμα για να μπορεί να οδηγείται ώστε να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του.

Με άλλα λόγια ένα σημαντικό χαρακτηριστικό του τέλους της συγχώνευσης, όταν το παιδί έχει ξεχωρίζει από το περιβάλλον, είναι ότι το βρέφος μπορεί να δώσει ένα σήμα.

Μητέρες που έχουν αρκετά παιδιά αρχίζουν να είναι τόσο καλές στην τεχνική της μητρικής φροντίδας ώστε να κάνουν ότι χρειάζεται την κατάλληλη στιγμή. Τότε το βρέφος που έχει αρχίσει να διαφοροποιείται από τη μητέρα, δεν έχει τρόπο να αποκτήσει έλεγχο σε καθετί καλό που συμβαίνει. Η δημιουργική χειρονομία, το κλάμα, η διαμαρτυρία, όλα τα μικρά σημεία που υποτίθεται ότι προκαλούν τις μητρικές φροντίδες, όλα αυτά χάνονται επειδή η μητέρα έχει ήδη ανταποκριθεί στην ανάγκη ακριβώς σαν το βρέφος να ήταν ακόμα συγχωνευμένο μαζί της κι εκείνη με το βρέφος.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο η μητέρα όντας μια φαινομενικά καλή μητέρα, κάνει κάτι χειρότερο από το να ευνουχίζει το βρέφος. Το τελευταίο δεν έχει παρά δύο εναλλακτικές λύσεις : είτε να παραμείνει σε μια κατάσταση μόνιμης παλινδρόμησης και συγχώνευσης με τη μητέρα είτε πάλι να θέσει σε λειτουργία μια πλήρη απόρριψη της μητέρας, ακόμα και της φαινομενικά καλής μητέρας.

Η πρόνοια για το παιδί είναι ζήτημα εξασφάλισης ενός περιβάλλοντος το οποίο διευκολύνει την ατομική ψυχική υγεία και την συναισθηματική ανάπτυξη
Μια πρώτη αρχή είναι ότι η υγεία είναι ωριμότητα, ωριμότητα ανάλογη με την ηλικία.

Η συναισθηματική ανάπτυξη κάθε παιδιού λαμβάνει χώρα εφόσον εξασφαλίζονται αρκετά καλές συνθήκες, ενώ η ώθηση για ανάπτυξη έρχεται μέσα από το παιδί.

Οι δυνάμεις προς την κατεύθυνση της ζωής, προς την απαρτίωση της προσωπικότητας, προς την ανεξαρτησία είναι πάρα πολύ ισχυρές, και υπό αρκετά καλές συνθήκες το παιδί σημειώνει πρόοδο.

(α’ μέρος)

Η ανάρτηση αποτελείται από αποσπάσματα του βιβλίου :
«Διαδικασίες ωρίμανσης και διευκολυντικό περιβάλλον» του D.W. Winnicott