ΑΓΑΠΗ

«Η αγάπη δεν είναι ένα ευχάριστο συναίσθημα που κατά σύμπτωση το γνωρίζει κάποιος ή το συναντά εάν είναι τυχερός. Η αγάπη είναι τέχνη και κατά συνέπεια χρειάζεται γνώση και προσπάθεια. Είναι τέχνη ακριβώς όπως είναι και η ίδια η ζωή.»
(Erich Fromm)

Τα βασικά είδη αγάπης χαρακτηρίζουν τόσο τις ενδοοικογενειακές σχέσεις, όπως είναι η μητρική, η πατρική και η αδελφική, όσο και εξωοικογενειακές, όπως η ερωτική αγάπη. Ο Fromm δίνει σαφώς τις ομοιότητες και διαφορές των παρακάτω ειδών αγάπης.

Μητρική Αγάπη

Η αγάπη αυτή, ή καλύτερα η αγάπη της μητρικής φιγούρας, χαρακτηρίζεται ως αγάπη άνευ όρων που

α. παρέχει την επιβεβαίωση στο παιδί μέσω της φροντίδας και ευθύνης της μητέρας, και

β. τρέπει το παιδί προς την αγάπη για ζωή μέσω της παραπάνω στάσεως και συμπεριφοράς της μητέρας.

Η μητέρα παρέχει γάλα (φροντίδα, ασφάλεια. υπομονή, συγγνώμη κ.λ.π.) αλλά και μέλι (γλυκύτητα ζωής) με το χαμόγελό της, που είναι έκφραση της ευχαρίστησής της, αν όχι της απόλαυσης και ευτυχίας της, αντίθετα προς ενδεχόμενες εκφράσεις αγωνίας, θλίψης και άγχους της.

Θεωρείται ότι είναι το ανώτερο είδος αγάπης και ο πιο ιερός συναισθηματικός δεσμός, επειδή χαρακτηρίζεται από την ανιδιοτελή προσφορά και τον αλτρουϊσμό της μητέρας προς το παιδί, που πάντοτε έχει τέτοιες ανάγκες. Αυτή η αγάπη είναι ευλογία και ειρήνη. Δεν χρειάζεται να προσπαθήσει το νήπιο να την αποκτήσει, αλλά ούτε καν να την αξίζει. Είναι αγάπη ώριμη της αρχής “αγαπιέμαι γιατί αγαπώ” και όχι νηπιακή, ανώριμη : “αγαπώ γιατί αγαπιέμαι”. “Σε χρειάζομαι γιατί σ’ αγαπώ” και όχι “σ’ αγαπώ γιατί σε χρειάζομαι”

Είναι μια αγάπη ανισοτιμίας που την παίρνει το παιδί, έστω και αν δεν την αξίζει. Αυτό όμως περικλείει και μια αρνητική πλευρά επειδή το παιδί δεν μπορεί να την ελέγξει, να την δημιουργήσει ή να την αποκτήσει με τη δική του θέληση. Γι’ αυτό η μητέρα δεν πρέπει να είναι απειλητική, αυταρχική και να εμποδίζει την ωρίμανσή του. Αντίθετα η ανάγκη για υπέρβαση, βασική ανάγκη του ανθρώπου, η ανάγκη δηλαδή της μητέρας να δημιουργήσει είναι ίσως η πιο δύσκολη διαδικασία αυτής της μορφής αγάπης μια και προϋποθέτει μια σταθερή πορεία, ανοχή και βοήθεια της μητέρας προς το παιδί, ώστε βαθμιαία να μεγαλώσει, να την αποχωρισθεί ως ανάγκη του και να γίνει μια αυτοτελής προσωπικότητα. Στην αγάπη αυτή οι δύο άνθρωποι που ήσαν ένα αποχωρίζονται σε δύο πρόσωπα, αντίθετα με την ερωτική αγάπη όπου οι δύο γίνονται ένα και την πατρική και αδελφική όπου οι δύο μένουν δύο. Είναι εύλογο λοιπόν γιατί η μητρική αγάπη δεν είναι αποκλειστική και μπορεί να ακτινοβοληθεί σε όλα τα παιδιά της μητέρας, ενώ η ερωτική αγάπη είναι αποκλειστική.

Πατρική Αγάπη

Η πατρική αγάπη ή καλύτερα η αγάπη της πατρικής φιγούρας διαφέρει κατά πολύ από εκείνη της μητρικής φιγούρας. Χαρακτηρίζεται ως αγάπη με όρους που θέτει ο πατέρας του τύπου “σ’ αγαπώ γιατί εκπληρώνεις τις προσδοκίες μου, γιατί κάνεις το καθήκον σου, γιατί μου μοιάζεις”. Η υπακοή είναι κύρια αρετή που επιβραβεύεται και η ανυπακοή κύρια αμαρτία που τιμωρείται με την στέρηση μέρους ή όλης της πατρικής αγάπης.

Είναι και αυτή αγάπη ανισοτιμίας, δεδομένου ότι ο πατέρας καθορίζει τους όρους. Ωστόσο είναι μια αγάπη που το παιδί μπορεί να την ελέγξει κάνοντας πράγματα σύμφωνα με τα πρέπει του πατέρα, οπότε και την κερδίζει. Από την άλλη πλευρά υπάρχει η αρνητική όψη και ο κίνδυνος να χαθεί τελικά η πατρική αγάπη για το παιδί, όταν αυτό δεν εκπληρώσει ότι προσδοκά ο πατέρας. Αυτό έχει ως συνέπεια μειωμένου βαθμού πατρικές ταυτίσεις με αποτέλεσμα τη δυσκολία προσαρμογής στην κοινωνία, μια και ο πατέρας αντιπροσωπεύει τη σκέψη, τα ανθρώπινα δημιουργήματα, το νόμο, την τάξη, την πειθαρχία, το παιχνίδι και την περιπέτεια.

Στην αγάπη αυτή οι δύο άνθρωποι μένουν δύο πρόσωπα και, όπως στην περίπτωση της μητρικής, διαπιστώνουμε ότι δεν είναι αποκλειστική, άρα μπορεί να παρασχεθεί σε όλα τα παιδιά της οικογένειας.

Αδελφική Αγάπη

Αυτή η μορφή αγάπης είναι το βασικότερο είδος αγάπης επειδή ξεδιπλώνεται μεταξύ εκείνων που δεν έχουν ή δεν υπηρετούν κάποιο σκοπό. Εμπεριέχει αίσθηση ευθύνης, φροντίδα, σεβασμό, γνώση για την άλλη ισότιμη ύπαρξη και επιθυμία για την ανάπτυξη της ζωής της.

Προϋποθέτει :

α) Το ξεπέρασμα της κάθε είδους διαφοράς του ενός προς τον άλλον, δηλ. της περιφερειακής ιδιοτυπίας του καθενός, όπου αντανακλάται η αδελφική ανταγωνιστικότητα και εμφανίζονται ζήλεια, μίσος, απληστία και φθόνος προς τον ισότιμο, και

β) Την επικέντρωση εκατέρωθεν στην εμπειρία πως όλοι είμαστε ένα και ισότιμοι, άσχετα αν κάποια στιγμή δεν είμαστε “ίσοι” π.χ. κάποιος αδύναμος ή ξένος ή φτωχός. Είναι μια αγάπη με όρους και από τις δύο πλευρές, που μπορεί να ελεγχθεί και από τους δύο, που δεν είναι αποκλειστική και που οι δύο μένουν δύο.

Ερωτική Αγάπη

Αντίθετα με τις προηγούμενες, η ερωτική ή σεξουαλική αγάπη είναι αποκλειστική. Ίσως μάλιστα να είναι η πιο απατηλή μορφή αγάπης που υπάρχει. Η αποκλειστικότητα αυτή πρέπει να διαχωρισθεί από την κτητική προσκόλληση των δύο, οι οποίοι δεν νιώθουν αγάπη για κανέναν άλλον και στην πραγματικότητα η αγάπη τους είναι “εγωισμός εις διπλούν”. Είναι αποκλειστική στο αγαπημένο πρόσωπο αλλά αναφέρεται σε όλο το ανθρώπινο γένος, σε κάθε τι ζωντανό. Είναι αποκλειστική μόνο με την έννοια ότι “μπορώ να συνενώσω έντονα και ολοκληρωτικά τον εαυτό μου μ’ ένα μόνο πρόσωπο”.

Προϋποτίθεται ότι “αγαπώ μέσα από τη σύνολη ύπαρξή μου και νιώθω τον άλλο μέσα στη δική του σύνολη ύπαρξη”. Εδώ δύο ξένοι γίνονται ένα. Είναι αγάπη ισοτιμίας, η οποία μπορεί να ελεγχθεί και από τους δύο, μια και τίθενται οι όροι και από τους δύο. Δεν μπορεί να συσχετισθεί αυτή η αγάπη με την κτητικότητα και την οικειότητα ως προς τον σύντροφο όπως συνήθως λέγεται.

Αντίθετα χαρακτηρίζεται από :
α. βαθειά γνώση προς το σύντροφο,
β. αίσθηση της απεραντοσύνης της προσωπικότητάς του,
γ. βαθύ συναίσθημα πάθους με τα επί μέρους “χρώματά” του,
δ. καθημερινή υπερνίκηση των φραγμών και ορίων των δύο, και
ε. απαιτεί κρίση, θέληση, απόφαση, υπόσχεση και κυρίως διάρκεια ως προς τη σχέση.

“Η αγάπη είναι ένα σημείο περάσματος μεταξύ επιθυμίας και πραγματικότητας. Η αγάπη αποκαλύπτει την πραγματικότητα για επιθυμία και δημιουργεί τη μετάβαση από τον ερωτικό σύντροφο στο αγαπημένο πρόσωπο. Αυτή η αποκάλυψη είναι σχεδόν πάντοτε επώδυνη επειδή η ύπαρξη του άλλου προσώπου εμφανίζεται ταυτόχρονα ως ένα σώμα που διαπερνάται και μια συνείδηση που δεν διαπερνάται. Η αγάπη είναι η αποκάλυψη της ελευθερίας του άλλου προσώπου”
(Octavio Paz)

Η ανάρτηση αυτή φιλοξενεί μέρος της ομιλίας με θέμα «Σεξ στο παντρεμένο ζευγάρι» του Κου Μενούτη Βασίλη, Ψυχιάτρου, Ομαδικού Αναλυτή, Καθηγητή Κοινωνικής Ψυχολογίας και Διευθυντή της Ελληνικής Εταιρείας Ομαδικής Ανάλυσης και Ψυχοθεραπείας (HAGAP) στο Διήμερο Συμπόσιο της Ελληνικής Σεξολογικής Εταιρείας «Σύγχρονα Θέματα Σεξολογίας».